Định nghĩa, phương pháp luận và sự phát triển lịch sử của chủ nghĩa Mác Chính thống

Chủ nghĩa Marx chính thống là một nhánh quan trọng của chủ nghĩa Marx được hình thành sau cái chết của Karl Marx và Friedrich Engels. Bài viết này sẽ cung cấp một cách giải thích sâu sắc về phương pháp luận cốt lõi của nó - phép biện chứng, khám phá các mệnh đề lý thuyết chính của nó trong thời kỳ Quốc tế thứ hai, cũng như những thách thức và phản ánh khác nhau mà nó phải đối mặt trong quá trình phát triển lịch sử của mình, đồng thời giúp bạn hiểu rõ hơn về các khái niệm liên quan trong việc kiểm tra các giá trị chính trị, các khuynh hướng tư tưởng.

Chủ nghĩa Mác chính thống là một nhánh tư tưởng quan trọng được hình thành trong phong trào xã hội chủ nghĩa quốc tế sau cái chết của Marx và Engels, hai nhà triết học chính trị nổi tiếng và là người sáng lập chủ nghĩa xã hội khoa học và chủ nghĩa Mác. Trước khi Thế chiến thứ nhất bùng nổ, chủ nghĩa Mác chính thống chiếm đa số vị trí tư tưởng chính thức trong phong trào xã hội chủ nghĩa quốc tế do Quốc tế thứ hai đại diện.

Nếu bạn quan tâm đến các bài kiểm tra định hướng giá trị chính trị theo các hệ tư tưởng khác nhau, bạn có thể thử các bài kiểm tra định hướng giá trị chính trị tư tưởng như 8Values Politics Test , 9Axes Politics Test hoặc LeftValues Politics Test, được thiết kế để giúp người dùng khám phá quan điểm chính trị của chính họ. Bài viết này nhằm mục đích cung cấp những hiểu biết sâu sắc về hệ tư tưởng quan trọng của “Chủ nghĩa Mác Chính thống”.

Nguồn gốc và đặc điểm của chủ nghĩa Mác chính thống

Chủ nghĩa Mác chính thống được thành lập bởi nhà lý luận nổi tiếng Karl Kautsky. Nó cố gắng hệ thống hóa và tiêu chuẩn hóa lý thuyết chính trị của chủ nghĩa Mác cổ điển bằng cách làm rõ những điểm mơ hồ của nó. Mục tiêu chính của nó là đơn giản hóa và hệ thống hóa chủ nghĩa Marx theo đường lối của Marx và Engels.

Trong thực tế, thuật ngữ "chủ nghĩa Marx chính thống" đôi khi được dùng để chỉ chủ nghĩa Marx thời kỳ đầu của kỷ nguyên Quốc tế thứ hai và trước đó, thường loại trừ chủ nghĩa Marx "xét lại" và chủ nghĩa Marx-Lenin của Bernstein.

Cơ sở lý luận triết học của chủ nghĩa Mác chính thống bao gồm niềm tin rằng sự phát triển vật chất (tức là tiến bộ công nghệ về năng suất) là động lực duy nhất tạo ra những thay đổi trong cơ cấu xã hội, các quan hệ xã hội loài người và các hệ thống xã hội (như chế độ phong kiến, chủ nghĩa tư bản). Với sự phát triển của lực lượng sản xuất, hệ thống ban đầu sẽ trở nên mâu thuẫn và kém hiệu quả, điều này sẽ gây ra một số hình thức cách mạng xã hội để giải quyết những mâu thuẫn ngày càng gia tăng, cuối cùng dẫn đến sự xuất hiện của một hệ thống kinh tế mới.

Tranh luận và quy kết tính chính thống về mặt lý thuyết

Theo nghĩa gốc của thuật ngữ chủ nghĩa Mác chính thống, "chính thống" dùng để chỉ việc sử dụng lịch sử kinh tế và các phương pháp biện chứng. Tuy nhiên, việc sử dụng thuật ngữ này đã gây tranh cãi, Trotsky và những người theo ông, những người Menshevik và thậm chí cả những người Bolshevik đều coi mình là những người theo chủ nghĩa Marx chính thống. Một số người sử dụng thuật ngữ "chủ nghĩa Marx chính thống" một cách miệt thị, đối lập nó với các xu hướng khác được coi là "sự bóp méo" hoặc "sự xuyên tạc" của chủ nghĩa Marx.

Ở Nga, đảng dân chủ xã hội tiêu biểu nhất là Menshevik được coi là “chính thống” của chủ nghĩa Mác Nga. Georgi Plekhanov, người khởi xướng chủ nghĩa Marx ở Nga, sau này cũng trở thành thành viên của Menshevik. Những người Menshevik tuân thủ các quan điểm Marxist chính thống về mặt lý thuyết, nhưng bị chỉ trích vì không có khả năng thích ứng và quá khắt khe về kỷ luật đạo đức trong hành vi.

Bản chất cốt lõi của chủ nghĩa Mác Chính thống: phương pháp biện chứng

Georg Lukács, một trong những người sáng lập chủ nghĩa Mác phương Tây, đã đưa ra quan điểm sâu sắc về “thế nào là chủ nghĩa Mác chính thống” trong cuốn sách “Lịch sử và ý thức giai cấp”. Ông cho rằng chủ nghĩa Mác chính thống thực chất là một phương pháp nghiên cứu biện chứng.

phương pháp không giáo điều

Lukács tin rằng chủ nghĩa Marx chính thống không có nghĩa là chấp nhận một cách thiếu phê phán các kết quả nghiên cứu của Marx. Nó không phải là một “niềm tin” vào lập luận này hay lập luận kia, cũng không phải là một lời bình luận (hay chú giải) về một cuốn sách “thánh” nào đó. Thay vào đó, tính chính thống chỉ đề cập đến phương pháp .

Đây là niềm tin khoa học cho rằng chủ nghĩa Mác biện chứng là phương pháp nghiên cứu đúng đắn, khoa học, chỉ có thể phát triển, mở rộng và đào sâu theo phương hướng mà người sáng lập đã đặt ra. Lukács nhấn mạnh rằng bất kỳ nỗ lực nào nhằm khắc phục hoặc “cải thiện” nó đều đã và sẽ chỉ dẫn đến sự hời hợt, tầm thường và chủ nghĩa chiết trung.

Ngay cả khi nghiên cứu mới bác bỏ hoàn toàn mọi lý lẽ cụ thể của Marx, một người theo chủ nghĩa Marx “chính thống” nghiêm túc vẫn có thể chấp nhận mọi kết luận mới mà không hề dè dặt và từ bỏ mọi lý lẽ của Marx mà không hề từ bỏ tính chính thống Marxist của mình, bởi vì tính chính thống nằm ở phương pháp.

Sự thống nhất giữa phép biện chứng duy vật và hiện thực

Lukács định nghĩa phép biện chứng duy vật là phép biện chứng mang tính cách mạng . Để hiểu đúng bản chất của nó, bản chất thực tiễn của một lý thuyết phải được phát triển từ mối quan hệ của nó với đối tượng (đối tượng) của nó. Sự thống nhất giữa lý thuyết và thực tiễn chỉ có thể thực hiện được khi sự xuất hiện của ý thức trở thành bước quyết định mà quá trình lịch sử phải thực hiện để đạt được mục đích của nó, và chỉ khi vai trò lịch sử của lý thuyết là làm cho bước đi này trở thành khả thi trên thực tế.

Phép biện chứng là một phương pháp mang tính cách mạng vì nó khẳng định sự thống nhất cụ thể của tổng thể . Nó tiết lộ rằng các hiện tượng biệt lập, các nhóm sự kiện biệt lập và các ngành chuyên môn riêng biệt (như kinh tế, luật, v.v.) chẳng qua là những ảo tưởng chắc chắn do chủ nghĩa tư bản tạo ra.

Nếu ý nghĩa cốt lõi của phương pháp biện chứng bị che khuất thì có thể bị coi là một trở ngại dư thừa. Những người theo chủ nghĩa xét lại như Bernstein phản đối phương pháp biện chứng vì họ mong muốn thiết lập một lý thuyết cơ hội triệt để, tức là một lý thuyết về “tiến hóa” không có cách mạng. Lukács đã chỉ ra rằng khi từ bỏ hoặc xóa bỏ phép biện chứng, lịch sử sẽ trở nên không thể hiểu được.

Marx và Engels cũng thể hiện rất rõ bản chất cốt lõi của phép biện chứng: phép biện chứng tóm gọn lại là khoa học về những quy luật tổng quát về sự vận động của thế giới bên ngoài và tư duy của con người, và hai chuỗi quy luật này về bản chất là giống nhau . Mác cũng nhấn mạnh, khi nghiên cứu bất kỳ một ngành khoa học lịch sử hay khoa học xã hội nào, người ta luôn phải nắm bắt những phạm trù để thể hiện hình thức cố định và quy luật tồn tại của xã hội nhất định đó.

Những mệnh đề lý luận chủ yếu của chủ nghĩa Mác chính thống trong thời kỳ Quốc tế thứ hai

Các đề xuất lý thuyết của chủ nghĩa Mác Chính thống chủ yếu xoay quanh chủ nghĩa quyết định kinh tế, đấu tranh giai cấp và sự hiểu biết về cách mạng.

Quyết định luận kinh tế và quan điểm lịch sử

Chủ nghĩa Mác chính thống tin rằng cơ sở kinh tế đơn phương quyết định kiến trúc thượng tầng văn hóa và chính trị của xã hội. Một số nhà phê bình xem quan điểm này là thuyết quyết định kinh tế . Mặc dù chủ nghĩa Marx cổ điển cho rằng các yếu tố kinh tế không phải là yếu tố quyết định duy nhất, chủ nghĩa Marx chính thống có xu hướng nhấn mạnh quá mức tầm quan trọng của nó.

Trường phái tư tưởng này tin rằng các ý tưởng phụ thuộc vào sự tồn tại xã hội và các điều kiện sản xuất độc lập với ý tưởng của con người. Ludwig von Mises mô tả rằng chủ nghĩa Mác chính thống tin rằng chủ nghĩa xã hội là mục tiêu tất yếu và là kết quả cuối cùng của quá trình tiến hóa lịch sử. Có một “ý chí lịch sử” (tương tự như tinh thần tuyệt đối được những người theo chủ nghĩa duy tâm tuyệt đối coi trọng), giống như Chúa, dẫn dắt con người từng bước hướng tới những cõi xã hội và đạo đức cao hơn, buộc con người phải suy nghĩ và hành động theo những khuôn mẫu tương ứng với cơ sở vật chất của thời đại họ.

Về mặt nhận thức luận, chủ nghĩa Mác chính thống được coi là dựa trên chủ nghĩa duy vật ngây thơ, chủ trương tìm hiểu lịch sử phát triển như thế nào bằng cách đối xử với con người không khác gì những vật chất khác.

Ý thức giai cấp và xung đột giai cấp

Chủ nghĩa Marx chính thống tin rằng lợi ích giai cấp quyết định lối suy nghĩ . Giai cấp vô sản sống trong xã hội tư bản phải tư duy theo lối xã hội chủ nghĩa, còn giai cấp tư sản phải tư duy theo lối tư bản chủ nghĩa. Ludwig von Mises chỉ ra rằng chủ nghĩa Marx chính thống tin rằng chỉ có chủ nghĩa Marx là khoa học đích thực và tất cả các học thuyết khác (chẳng hạn như kinh tế học cổ điển) là công cụ được giai cấp tư sản sử dụng để bảo vệ chủ nghĩa tư bản.

Chủ nghĩa Mác chính thống có xu hướng bỏ qua những xung đột giữa các chủng tộc và giữa các giới tính vì họ tin rằng việc tập trung quá nhiều vào những xung đột này sẽ làm xao lãng xung đột thực sự giữa các giai cấp . Họ nhấn mạnh rằng những người cách mạng nên tập trung vào xung đột giữa các giai cấp và những xung đột không thể hòa giải đó sẽ chỉ chấm dứt khi giai cấp vô sản thành công trong việc tiêu diệt các giai cấp khác.

Ngoài ra, trong phân tích nền kinh tế, trường phái tư tưởng này cho rằng lao động của con người là nguồn giá trị duy nhất và vốn không bị cạn kiệt. Họ tin rằng các nhà tư bản chỉ đơn giản là bòn rút tiền giống như những kẻ hưởng lợi. Về lý thuyết tập trung vốn, chủ nghĩa Mác chính thống cho rằng dưới sự thống trị của chủ nghĩa tư bản, tài sản sẽ tập trung vào tay ngày càng ít người, cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ của phương thức sản xuất tư sản.

Quan điểm cách mạng và chuyển tiếp

Về phương pháp cách mạng, chủ nghĩa Mác chính thống cực lực phản đối chủ nghĩa cải cách, chủ trương cải cách hòa bình để hoàn thiện hệ thống tư bản chủ nghĩa, cho rằng lật đổ hệ thống tư bản chủ nghĩa là con đường duy nhất.

Chủ nghĩa Marx chính thống cho rằng cách mạng xã hội chủ nghĩa phải là hành động của đa số , và các tổ chức như các đảng phái chính trị chỉ nên là lực lượng phụ trợ. Điều này trái ngược hoàn toàn với lý thuyết tiên phong , một trong những lý thuyết cơ bản của chủ nghĩa Lênin.

Một điểm mấu chốt của chủ nghĩa Mác chính thống là các nhà cách mạng phải đợi cho đến khi hệ thống tư bản chủ nghĩa trưởng thành , sau khi các nước tư bản phát triển (như Hoa Kỳ và Anh) đã phát huy hết năng suất vật chất và đi đến hồi kết, trước khi chủ nghĩa xã hội có thể xuất hiện đồng thời trên toàn thế giới. Vì vậy, họ phản đối việc phát động một cuộc cách mạng trước khi hệ thống tư bản chủ nghĩa trưởng thành. Đối với các nước kém phát triển, những người theo chủ nghĩa Mác chính thống cho rằng ngay cả dưới sự lãnh đạo của chủ nghĩa Mác, đất nước vẫn phải trải qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa để phát triển lực lượng sản xuất.

Phê bình và suy ngẫm về chủ nghĩa Mác Chính thống

Chủ nghĩa Marx chính thống đã phải đối mặt với sự chỉ trích từ các phe phái khác nhau cả về lý thuyết lẫn thực tiễn, và những phản ánh này đã thúc đẩy sự phát triển hơn nữa của lý thuyết Marxist.

Sự phê phán từ bên trong chủ nghĩa Marx

Đặt câu hỏi về chủ nghĩa giáo điều:

• Rosa Luxemburg cho rằng chủ nghĩa Mác chính thống không dám phát triển lý thuyết Mác cổ điển vì sợ đi chệch khỏi quan điểm của Marx, dẫn đến sự phát triển của chủ nghĩa Mác bị đình trệ. Cô tin rằng đóng góp của Marx vượt xa nhu cầu trực tiếp của cuộc đấu tranh giai cấp thực tế. Chỉ khi phong trào dần dần phát triển, người ta mới cần quay trở lại với kho tư tưởng của Marx để tìm tòi, khai thác những phần mới.
• Một số người theo chủ nghĩa Marx chỉ trích tính chính thống vì đã phớt lờ những công trình mới về sự phát triển của chủ nghĩa tư bản hiện nay và coi các tác phẩm của Marx và các nhà lý luận cùng thời với ông như những văn bản thiêng liêng bất di bất dịch. Họ tin rằng điều này vi phạm bản chất khoa học của chủ nghĩa Mác.
• Vladimir Lenin và những người theo chủ nghĩa Mác-Lênin sau này bác bỏ quan điểm chính thống của chủ nghĩa Mác về thời điểm cách mạng và tin rằng ở những nước như Nga, nơi giai cấp tư sản còn yếu, giai cấp vô sản phải lãnh đạo cách mạng dân chủ tư sản.

Bước ngoặt của chủ nghĩa Mác phương Tây:

• Chủ nghĩa Marx phương Tây, đặc biệt là trường phái phát triển ở Tây Âu vào những năm 1920, đã cố gắng làm cho chủ nghĩa Marx trở nên “phức tạp”, cởi mở và linh hoạt hơn. Những người theo chủ nghĩa Marx phương Tây như Lukács, Karl Korsch, Antonio Gramsci và Trường phái Frankfurt bắt đầu xem xét các vấn đề như văn hóa và phân tâm học bên ngoài lĩnh vực của chủ nghĩa Marx chính thống.
• Những thành viên ban đầu của Trường phái Frankfurt là các nhà khoa học xã hội tin vào chủ nghĩa Mác chính thống, nhưng trước sự trỗi dậy của chủ nghĩa phát xít, họ chuyển sang cách tiếp cận mang tính phê phán và tiêu cực hơn, hoàn thành quá trình chuyển đổi chính trị từ khoa học thực nghiệm của chủ nghĩa Mác sang lý thuyết phê phán.

Sự chỉ trích của các học giả tư sản

Những lời chỉ trích trường phái Áo:

• Ludwig von Mises, đại diện của Trường phái Áo, đã công kích gay gắt chủ nghĩa Mác chính thống trong cuốn sách “Chủ nghĩa xã hội: Phân tích kinh tế và xã hội học”. Ông cho rằng chủ nghĩa Mác chính thống là giáo điều , phản khoa học và không thể kiểm chứng được .
• Mises tin rằng những người theo chủ nghĩa Mác chính thống giản lược khoa học thành việc chú giải những lời của Marx và Engels, và bằng chứng đó đến từ những trích dẫn và giải thích những lời này, do đó hình thành nên sự sùng bái giai cấp vô sản. Ông chỉ ra rằng khi những người theo chủ nghĩa xét lại cố gắng loại bỏ những sai lầm trắng trợn nhất trong tư tưởng của Marx, những người theo chủ nghĩa Marx chính thống coi họ là những kẻ dị giáo và đã thanh lọc họ. Mises kết luận: "Chủ nghĩa xét lại đã thua tính chính thống, và tư tưởng tự do không còn chỗ đứng trong chủ nghĩa Mác."

Sai sót về mặt phương pháp:

• Là một nhà duy tâm lịch sử, Mises phản đối mạnh mẽ phương pháp dự đoán diễn biến lịch sử bằng cách nghiên cứu môi trường vật chất, tin rằng tư tưởng là lực lượng thống trị trong nền văn minh nhân loại.
• Chủ nghĩa Marx chính thống cũng không phân biệt giữa giá trị và giá cả. Nó tin rằng bất kể sản phẩm có thể được bán ở mức giá nào thì giá trị của sản phẩm là giá trị được tạo ra bởi sức lao động của con người tham gia sản xuất ra nó.

Những phê phán và phản ánh này đã thúc đẩy mạnh mẽ tính phức tạp và chiều sâu của lý thuyết Mác sau này.

Phân tích các khuynh hướng tư tưởng và di sản của chủ nghĩa Mác chính thống

Là một hệ tư tưởng quan trọng trong một giai đoạn lịch sử cụ thể, chủ nghĩa Mác Chính thống tập trung vào giai cấp, cơ cấu kinh tế và phương pháp biện chứng. Có sự khác biệt đáng kể giữa trường phái chính thống và các nhánh sau này của chủ nghĩa Mác (như chủ nghĩa Mác-Lênin và chủ nghĩa Mác phương Tây) về con đường cách mạng, sự cởi mở về mặt lý luận và chiều rộng hiểu biết về các vấn đề xã hội (chẳng hạn như có nên chú ý đến các vấn đề như chủng tộc và giới tính hay không).

Khi phân tích các khuynh hướng tư tưởng, hiểu được sự nhấn mạnh của chủ nghĩa Marx chính thống vào phương pháp, tức là “tính chính thống” nằm trong phép biện chứng hơn là kết luận, có thể giúp tránh xem chủ nghĩa Marx đơn giản là một tập hợp các công thức cứng nhắc.

Sự đa dạng và phức tạp của các hệ tư tưởng chính trị ngày nay khiến mọi người khó xác định được vị trí của mình hơn. Thông qua bài kiểm tra chính trị 8Values , bài kiểm tra chính trị 9Axes hoặc bài kiểm tra chính trị LeftValues , người dùng có thể so sánh tính tương thích của các xu hướng giá trị của họ với các hệ tư tưởng khác để hiểu sâu hơn về tính độc đáo của chủ nghĩa Marx chính thống. Để giải thích và thảo luận thêm về loại bài kiểm tra này, bạn có thể tiếp tục theo dõi blog chính thức của trang web này.